Centrum Badań nad Pograniczami

Centrum zostało utworzone przez zespół naukowców, i.e. prof. Grażynę

Zygadło i dr Marka Wojtaszka z Katedry Amerykanistyki i Mass Mediów Wydziału

Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego. Jego

głównym celem jest rozwój i promocja interdyscyplinarnych badań współczesnych

terytoriów pogranicza w ramach dziedzin nauk humanistycznych i społecznych.

Misja Centrum będzie polegała na konstruowaniu i koordynowaniu

transdziedzinowych powiązań łączących nauki humanistyczne, społeczne oraz

twórczość artystyczną, wyrażających synergię badań naukowych oraz kreatywnej

ekspresji i innowacji. Taka hybrydowa platforma będzie stymulowała wymianę

myśli między Akademią i sztuką. Zakładając rozwój w oparciu o komunikację i

narzędzia cyfrowe oraz włączając innowacyjne metody rozwojowe (np. performans,

wystawa), Centrum stanowi pionierską inicjatywę w polskim kontekście badawczym.

Ponadto twórcy Centrum stawiają na zaangażowanie szerokiego grona odbiorców i

odbiorczyń, także spoza środowiska akademickiego oraz pragną rozwijać proces

międzypokoleniowego transferu wiedzy i doświadczenia w nowoczesny i

interaktywny sposób.  

Dlaczego Border Studies:

Pojawienie się i rozwój dyscypliny Border Studies to jeden z najbardziej

znaczących przełomów teoretycznych w amerykanistyce z okresu ostatnich dekad. W

1976 powstało stowarzyszenie Association for Borderlands Studies. W początkowej

fazie było ono nastawione tylko na badania nad regionem granicy amerykańsko -

meksykańskiej, ale później zostały one poszerzone, a sama granica stała się

swego rodzaju paradygmatem do globalnych badań nad zagadnieniami Pogranicza. W

Stanach Zjednoczonych tradycja badań nad znaczeniem Pogranicza w sensie

terytorialnym, politycznym i kulturowym sięga XIX wieku, ale współczesne Border

Studies wzbogaciły się o nowe obszary badawcze. Wynika to z postępującego

procesu globalizacji, łączenia się rynków i kultur poprzez wymianę handlową,

regionalnej ekonomicznej integracji pomiędzy sąsiadującymi ze sobą krajami oraz

nowych form przekazu medialnego. Należy również zaznaczyć, że procesy te

zachodzą na niespotykaną dotąd skalę. Jednakże, pomimo tej dosyć gwałtownie

następującej unifikacji kulturowej, a może właśnie przez nią, problem istnienia

granic jest wciąż bardzo aktualny. Zamiast ich zanikania, w wielu miejscach na

świecie obserwujemy obecnie raczej tendencje do umacniania granic i nie są to

tylko granice polityczne, oddzielające od siebie różne narody, ale również te

wewnątrznarodowe: etniczne, religijne, kulturowe. To w konsekwencji uzasadnia

konieczność systematycznego i transdyscyplinarnego zbadania tych specyficznych

przestrzeni, pomiędzy które tyleż łączą, co dzielą, i wyjaśnienia sposobu ich

funkcjonowania. Najbardziej więc ogólnym zadaniem Border Studies jest

dostarczenie holistycznego zrozumienia terytorium określanego obecnie jako Borderlands.

Kierunki badań:

Inter-, transdyscyplinarne i transwersalne badania terytoriów pogranicza,

które włączają – acz nie ograniczają się do – następujących zagadnień i

problematyk:

• teorie i metody badania pogranicza i liminalnych przestrzeni pomiędzy (np. granice, rubieże, obrzeża, peryferie, progi, miejsca przejścia, strefy intensywnego kontaktu);
• kartografie demarkacji, podziału i odosobnienia, jak również inkluzji i integracji (np. miejskie, kulturowe, społeczne, psychologiczne, cielesne);
• granica jako specyficzna przestrzeń społeczna i polityczna (np. konstruowanie narodowych i regionalnych tożsamości, powstawanie oraz eskalacja konfliktów i metody ich rozwiązywania, ruchy nacjonalistyczne i transnacjonalne, przekraczanie granicy, mobilność i migracje);
• granice symboliczne (np. komunikacja na granicy, przez granice i ponad granicami, przedstawienia pogranicza – filmowe, teatralne, w literaturze);
• kulturowe geografie i przestrzenność pograniczy (np. procesy ex-/ekstra-/de- i reterytorializacji, limity, szczeliny, interwały, przygraniczność);
• ekologia mobilności, przechodzenia/przekraczania, utknięcia i (nie)przynależenia;
• estetyka liminalności (np. ruiny, marginesy, krańcowość, niepełnosprawność, nienormatywność);
• artystyczne ekspresje i interwencje (np. architektura, dizajn, kultura wizualna).

Cele i działania:

• prowadzenie badań i publikacja ich wyników w formie artykułów i/lub monografii naukowych;
• aplikowanie o granty krajowe i zagraniczne;
• organizowanie warsztatów tematycznych, paneli eksperckich i konferencji;
• działalność dydaktyczna: prowadzenie zajęć i seminariów;
• utworzenie międzyinstytucjonalnego centrum dialogu;
• współpraca z uczelniami i innymi instytucjami w kraju i zagranicą.

Działalność

 

W dniu 22 lutego 2025 roku Centrum Badań nad Pograniczami Uniwersytetu Łódzkiego we współpracy z Krytyką Polityczną w Warszawie zorganizowało zdalny wykład Dr. Davida Schraga z University of Illinois, Urbana-Champaign, pt. „In Their Death Throes. The Necroculture of Arms Trafficking and Human Smuggling on US-Mexican Border”, poświęcony procesowi militaryzacji granicy amerykańsko-meksykańskiej na przykładzie granicznego miasta Laredo położonego w Teksasie nad Rio Grande. Prof. Schrag pracuje w Center for Global Studies a jego zainteresowania naukowe łączą antropologię kulturową i studia międzynarodowe. Publikował na temat edukacji więziennej i amerykańskiej kultury broni. W lutym przebywał jako rezydent w Muzeum Żydowskim w Berlinie.